حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) از پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) سؤال کردند: پدر جان! چه می‌شود مرد یا زنی را که نماز را سبک بشمارد؟
پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) فرمودند: ای فاطمه (سلام الله علیها) هر کس از زنان و یا مردان نماز را سبک بشمارد خداوند او را به پانزده بلا گرفتار کند. شش بلا در دنیا، سه بلا هنگام مرگ، سه بلا در قبر و سه بلا در روز قیامت هنگام خروج از قبر.
فخلف من بعدهم خلف اضاعوا الصّلوه و اتّبعوا الشّهوات فسوف یلقون غیّاً.
امّا بعد از آنها فرزندان ناشایسته ای روی کار آمدند که نماز را ضایع کردند و پیروی از شهوات نمودند و به زودی (مجازات) گمراهی خود را خواهند دید.«مریم، ۵۹»
فرزندان ناشایسته نماز را ضایع می کنند.
سپس از گروهی که از مکتب انسان ساز انبیاء جدا شدند و پیروانی ناخلف از آب در آمدند سخن می گوید و قسمتی از اعمال زشت آنها را برمی شمرد و می گوید: بعد از آنها فرزندان ناشایسته ای روی کار آمدند که نماز را ضایع کردند، و از شهوات پیروی نمودند که به زودی مجازات گمراهی خود را خواهند دید «فخلف من بعدهم خلف اضاعوا الصّلوه و اتّبعوا الشّهوات فسوف یلقون غیّاً».
(خلف) بر وزن برف به معنی فرزندان ناصالح و به اصطلاح (ناخلف) است در حالی که (خلف) (بر وزن صرف) به معنی فرزند صالح است.
این جمله ممکن است اشاره به گروهی از بنی اسرائیل باشد که در طریق گمراهی گام نهاده، خدا را فراموش کردند، پیروی از شهوات را بر ذکر خدا ترجیح دادند جهان را پر از فساد نمودند و سرانجام به نتیجه ی اعمال سوء خود در دنیا رسیدند و در آخرت نیز خواهند رسید.
در اینکه منظور از (اضاعه صلاْه) در اینجا ترک نماز است و یا تأخیر از وقت آن، و یا انجام دادن اعمالی که نماز را در جامعه ضایع کند؟ مفسران احتمالهای مختلفی داده اند، ولی معنی اخیر، صحیح تر به نظر می رسد.
چرا از میان تمام عبادات روی نماز در اینجا انگشت گذارده شده؟ شاید دلیل آن باشد که، نماز چنان که می دانیم سدّی است در میان انسان و گناهان، هنگامی که این سدّ شکسته شد غوطه ور شدن در شهوات، نتیجه قطعی آن است.
و به تعبیر دیگر همان گونه که پیامبران، ارتقاء مقام خود را از یاد خدا شروع کردند و به هنگامی که آیات خدا بر آنها خوانده می شد به خاک می افتادند و گریه می کردند این پیروان ناخلف سقوط و انحرافشان از فراموش کردن یاد خدا شروع شد.
از رسول خدا صلّی الله علیه و آله نقل شده:
و تعطیهم طرف الهدایا من الله لمواقیت الصلوه الّتی کانوا یصلون فیها فی الدّنیا.
در ایامی جالب و نخبه از سوی خداوند بزرگ در اوقاتی که در این دنیا نماز می خواندند به آنها در بهشت می رسد .[۱]
صاحب المیزان می فرماید:
معنای جمله (فخلف من بعدهم خلف)، این است که به جای آنان که خدا انعامشان کرده بود، و طریقه شان خضوع و خشوع برای خدای تعالی بوده همواره با عبادت متوجّه او می شدند، قومی آمدند و قائم مقام ایشان شدند، که آنچه را از آنان گرفتند یعنی نماز و توجه عبادی به سوی خدای سبحان را ضایع کردند و در آن سهل انگاری نموده، بلکه به کلی از آن اعراض نمودند و در عوض شهوات را پیروی کردند، و در نتیجه همان شهوات انسان را از مجاهده در راه خدا و توجه به او مانع گردید .[۲]
از همین جا روشن می شود که مراد به ضایع کردن نماز فاسد کردن آن است، به اینکه در آن سهل انگاری و بی اعتنایی کنند، و در نتیجه کار به جایی برسد که آن را بازیچه قرار دهند، و در آن دخل و تصرّف نمایند و سرانجام بعد از قبولش به کلّی ترکش کنند، و ضایعش گذارند.
پس اینکه بعضی ها گفته اند: مراد به ضایع کردن نماز ترک آن است خیلی حرف صحیحی نیست، چون ترک به کلّی را ضایع کردن نمی گویند.
و عنایت در آیه شریفه متعلّق به این نکته است که دین الهی از آن طبقه صالح منتقل به این طبقه که خلف و ناخلف آنها بودند گردید، و حق جانشینی آنان را درباره این اداء نکردند، و آنچه را ارث برده بودند ضایع گذاردند در حالی که تنها رکن عبودیّت بود، و در عوض شهوات را که سدّ راه حقّ است پیروی نمودند .[۳]
از ابی سعید خدری روایت کرده اند که گفت: از رسول خدا صلّی الله علیه و آله شنیدم که می خواند (فخلف من بعدهم خلف) و می فرمود بعد از شصت سال این خلف خواهد آمد (اضاعوا الصّلوه...) آنگاه خلفی پدید می آید که قرآن می خوانند امّا این قرآن از گلویشان تجاوز نمی کند، سه طائفه قرآن می خوانند هم مؤمن و هم منافق و هم فاجر .[۴]
مرحوم طبرسی می فرماید:
پس از آنها یهودیان به وجود آمدند که مردمی نابخرد و زشت رفتار هستند. مجاهد و قتاده گویند: مقصود دسته ای از همین امّت است.
اضاعوا الصّلوه.
محمّد بن کعب گوید: یعنی نماز را ترک کردند. ابن مسعود و ابراهیم و عمر بن عبدالعزیز و ضحاک گویند: یعنی نماز را به تأخیر انداختند. از امام صادق علیه السّلام نیز همین طور روایت شده است.
و اتّبعوا الشّهوات.
و در راه حرام، شهوات خود دنبال کردند، وهب گوید: یعنی، پس از آنها مردمی آمدند که قهوه می نوشیدند و قمار بازی می کردند و دنبال شهوت و لذّت بودند و وظایف خود را ترک و نمازها را تضییع کردند .[۵]
________________________________________
[۱]. تفسیر نمونه، ج ۱۳، ص ۱۰۷.
[۲]. المیزان، ج ۱۴، ص ۱۱۴.
[۳]. المیزان، ج ۱۴، ص ۱۱۴.
[۴]. المیزان. ج ۱۴، ص ۱۱۸.
[۵]. مجمع البیان، ج ۱۵، ص ۱۸۳.
نماز ریاکار
چادرنشینی مسلمان، به شهر آمد، داخل مسجد شد، دید مردی با خشوع نماز می گذارد. توجهش به وی معطوف گردید. پس از نماز به او گفت: چه خوب نماز می خوانی، جواب داد علاوه بر نماز، روزه هم دارم و اجر نماز گزار صائم دو برابر نمازگزار غیر صائم است. مرد اعرابی که مجذوب او شده بود گفت: در شهر کاری دارم که باید آن را انجام دهم، بر من منت بگذار و قبول کن که شترم را نزد شما بگذارم تا بروم و برگردم. او پذیرفت و چادر نشین با اطمینان خاطر شتر به وی سپرد و از پی کار خود رفت. نمازگزار ریاکار با دور شدن اعرابی بر شتر نشست و با سرعت آن محل را ترک گفت. پس از ساعتی مرد چادرنشین برگشت ولی نه از نمازگزار اثری دید و نه از شتر. در اطراف و نواحی مسجد جستجو کرد، نتیجه ای نگرفت. بیچاره سخت ناراحت و متأثر گردید و یک شعر گفت که مفادش این بود: نمازش به شگفتم آورد و روزه اش مجذوبم ساخت، امّا نمازگزار روزه دار ناقه ی جوانم را با سرعت راند و برد .[۱]
انسان از ابتدای تولد تا یک زمانی که از لحاظ جسمی ضعیف است و نیز از جهت عقلی، هنوز عقلش کامل نشده است، در برابر خدا و دین، مسؤلیتی ندارد؛ (البته در مورد اموال مردم اگر ضایع کند ضامن است) اما از هنگامی که به بلوغ جسمی و عقلی می رسد، این آمادگی و شایستگی را پیدا می کند که مورد خطاب پروردگارش قرار گیرد، در برابر او بایستد، فرمان او را دریافت کرده، با او به عشق بازی بپردازد و اطاعتش نماید و در پایان نیز به فوز و رستگاری نایل گردد.
در نماز، ما با خدا راز و نیاز می کنیم، حرف های دل مان را به او می زنیم، چیزهایی که دوست داریم را از خدا می خواهیم و به او می گوییم که چقدر دوستش داریم.
اگر وقت هایی که ناراحت و تنها هستیم و نمی توانیم با کسی حرف برنیم، نماز بخوانیم حال ما بهتر می شود و ناراحتی ما کم می شود، چون حرف زدن با خدا انسان را آرام می کند.
خدا همیشه منتظر است ما به سمت او برویم و از او کمک بخواهیم، تا به ما کمک کند.
همچنین نماز خواندن و عبادت خدا باعث می شود ما بدانیم همیشه کسی هست که کار های ما را می بینید، به خاطر همین اشتباهات و گناهان کم تری در زندگی انجام می دهیم و آدم بهتری خواهیم بود.
خدا نعمت های زیادی به ما داده است که ما باید قدر آن ها را بدانیم و از خدا به خاطر این نعمت ها تشکر کنیم.
نماز خواندن هم یکی از راه هایی است که ما به وسیله ی آن، از خدا به خاطر نعمت هایش تشکر می کنیم.
کسی که مسلمان است باید نماز بخواند و به خاطر تنبلی یا هر کاری دیگری خواندن آن را فراموش نکند. پیامبر و امامان ما هم، گفته اند که به نماز اهمیت بدهیم و نماز را اول وقت بخوانیم.
قبل از نماز خواندن باید شرایط نماز، درست خواندن و مقدمات آن مثل ” وضو ” را خوب یاد بگیریم، تا نماز ما باطل نباشد.
بارها و بارها ثابت شده است که خواص بی نظیر و خارق العاده توصیه های دینی تاثیر بسزایی در سلامت جسم و روان دارد، در این میان فواید نماز نیز با آثار بسیار منحصر به فرد جای گرفته است.
همیشه و در همه حال از اقامه نماز به عنوان یک وظیفه و رفتار دینی یاد شده است. یک واجب الهی که خداوند در پنج وعده روزانه برای هر انسان مقرر فرموده است و با اهمیت ترین و مهم ترین اثرات آن دریافت رحمت بیکران خداوند و تقرب به اوست.
نمازهای مستحب یا نَوَافِل، نمازهایی که در فقه اسلامی تشریع شده و ثواب‌های فراوانی برای خواندن آنها ذکر شده است. احکام نمازهای مستحب در برخی موارد متفاوت از نمازهای واجب است و خواندن آن آسان‌تر است. نمازهای نافله روزانه، نمازهایی برای زمان‌های خاص مانند نماز اول ماه، نمازهایی برای مکان‌های خاص مانند نماز در مسجد جمکران، نمازهایی برای برآورده شدن حاجت‌ها، مانند نماز برای زیاد شدن رزق، برخی از انواع مختلف نمازهای مستحب است.
ویژگی‌های نمازهای مستحب
نمازهای مستحب، تفاوت‌ها و اشتراک‌هایی با نمازهای واجب دارند. با این حال همه نمازهای مستحب مانند هم نیستند و برخی از آنها احکام خاص خود را دارند. برخی از ویژگی‌های نمازهای مستحب عبارتند از:
داشتن وضولازم است.
حرف زدن و خوردن و آشامیدن اشکال دارد.
دو رکعتی هستند، غیر از نماز وتر که یک رکعت است.
اذان و اقامهندارند.
خواندن سوره بعد از حمد لازم نیست؛ مگر آنکه دستور خاصی داشته باشد، مثل نماز غفیله.
می‌توان بخشی از یک سوره را بعد از حمد خواند.
می‌توان بعد از حمد چند سوره خواند.
سجده سهو ونماز احتیاطدر آن وضع نشده است.
اضافه شدن سهوی ارکان نماز مانندرکوع وسجده، ضرری به آن نمی‌زند.
می‌توان در حال نشسته، خوابیده و در حال حرکت خواند.
می‌توان بخشی از آن را ایستاده و بخشی دیگر را نشسته خواند.
قطع کردن اختیاری آن جایز است.
به نیت اموات هم می‌توان خواند و می‌توان دیگران را در ثواب آن شریک کرد.
در هنگام شک در تعداد رکعت‌ها، می‌توان بنا را بر هر رکعتی گذاشت و نماز را ادامه داد.[۱]
همچنین نمازهای مستحبی به جماعت خوانده نمی‌شوند. از نظر فقیهان شیعه، به جماعت خواندن نمازهای مستحب به جز نماز باران، جایز نیست.[۲] با این حال به نظر برخی از فقهای شیعه، خواندن نماز عیدین در عصر غیبت مستحب است.[۳] بنابر نظر مشهور فقیهان شیعه، نماز عیدین را چه در صورت وجوب و چه در صورت استحباب باید به جماعت خواند.[۴] صاحب حدائق به برخی از فقیهان شیعه همچون ابوصلاح حلبی و شهید اول نسبت داده که به جماعت خواندن نماز غدیر را جایز می‌دانسته‌اند، بحرانی خود به جماعت خواندن این نماز را حرام دانسته است.[۵] در مقابل، بیشتر فقیهان اهل سنت، به جماعت خواندنِ تمامی نمازهای مستحب مانند نماز تراویح را مجاز می‌دانند.[۶] مالکیان و حنفیان، به جماعت خواندن برخی نوافل در غیر نمازهای مستحبیِ ماه رمضان و نیز نماز آیات را مکروه دانسته‌اند.[۷] از نظر فقیهان شیعه به جماعت خواندن نماز تراویح بدعت است.[۸]
انواع نمازهای مستحب
نافله‌های روزانه که پیش از نمازهای واجب یا پس از آنها انجام می‌شود.
نمازهایی که در وقت مشخص خوانده می‌شوند؛ مانند نماز شب.
نمازهایی که به نام چهارده معصوم وارد شده و ادای آنها توصیه شده است.
نمازهایی که به نام برخی از یاران پیامبر و یاران ائمه وارد شده است؛ مانند نماز جعفر طیار.
نمازهایی که برای زمانی خاص تشریع شده است؛ مانند نماز اول ماه.
نمازهایی که برای مکان خاص تشریع شده است؛ مانند نماز در مسجد جمکران.
نمازهایی که برای حل مشکلات روحی و مادی و برآورده شدن حاجت‌ها وضع شده‌اند؛ مانند نماز برای زیاد شدن رزق.[۹]
نمازهای مستحب مشهور
برخی نمازهای مستحب در میان مسلمانان بیشتر مشهور شده است. برخی از این نمازهای مستحب عبارتند از:
نماز جعفر طیار، برای آمرزش گناهان و برآورده شدن حاجت‌ها موثر دانسته شده و با سندهای فراوان از شیعه و اهل سنت نقل شده و برخی آن را متواتر دانسته‌اند.[۱۰]
نماز لیلة الدفن، در شب بعد از دفن میت خوانده می‌شود.[۱۱]
نماز شب، یکی از معروف‌ترین نمازهای مستحب است و انجام آن بسیار توصیه شده است.[۱۲]
نمازهای واجب و اوقات آن
نمازهای واجب در زمان غیبت حضرت ولی عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) شش تا است:
نمازهای واجب روزانه
نمازهای واجب روزانه پنج مورد است: ظهر و عصر، هرکدام چهار رکعت. مغرب، سه رکعت. عشا، چهار رکعت. صبح، دو رکعت.
